محمدجواد ظریف طی سخنانی در نخستین کنفرانس بین‌المللی یک جانبه‌گرایی و حقوق بین‌الملل در دانشگاه علامه طباطبایی اظهار کرد: چندجانبه‌گرایی یک انتخاب نیست یک ضرورت است. دولت‌ها ذاتا نسبت به حاکمیت خود بسیار بسیار با خست عمل کرده و می‌کنند و اگر نبود نیاز قطعی دولت‌ها به حل مسائل‌شان از طریق چند جانبه‌گرایی هیچ‌گاه چند جانبه‌گرایی پا نمی‌گرفت.

وی تصریح کرد: اکنون می‌بینیم که دیپلماسی چندجانبه‌گرایی به عنوان واقعیت ظهور و نمود پیدا کرده و آن هم به دلیل امکان‌ناپذیر بودن راه‌حل‌های یک جانبه است و دولت‌ها به این نتیجه رسیده‌اند که نه می‌توانند مشکلات خود را به تنهایی حل و فصل کنند و نه می‌توانند به تنهایی مانع اقدامات هنجارشکنانه دیگران شوند و برای همین به چندجانبه‌گرایی روی آوردند و این موضوع نیاز قطعی جامعه بشری بوده است.

ظریف با اشاره به این‌که در شرایط گذار کنونی چندجانبه‌گرایی بیش از هر زمان دیگری به ضرورت در جامعه بین‌المللی تبدیل شده است، اظهار کرد: امروز شرایطی داریم که دنیا دیگر غرب نیست اما به معنای ضد غرب هم نیست. دنیای بدون غرب به معنای این واقعیت است که دیگر همه اتفاقات در غرب اتفاق نمی‌افتد وغرب نمی‌تواند همه تصمیمات برای تحولات جهانی را اتخاذ کند. زمانی همه اتفاقات قابل توجه دنیا در غرب رخ می‌داد و آنها اتفاقات دنیا را تعیین مسیر می‌کردند، اما واقعیت این است که امروز در دنیا همه اتفاقات نه در غرب می‌افتد و نه می‌توانند برای جهان تعیین مسیر کنند.

وزیر امور خارجه همچنین بیان کرد: امروز دولت‌ها نمی‌توانند یک جانبه برای جهان تصمیم بگیرند چون دولت‌ها انحصار خود را بر تصمیم‌گیری‌های جهانی از دست داده‌اند. ابزار و مراکز قدرت متکثر شده است و مرکز قدرت از غرب تغییر کرده است. فردی با یک موبایل کوچک پیام‌هایی را در دنیا مخابره می‌کند که دنیا را حرکت می‌دهد اگر همه دولت‌های دنیا دورهم جمع شوند باز هم بدون حضور سایر ذی‌نفعان نمی‌توانند تصمیم بگیرند.

وی در ادامه به حادثه 11 سپتامبر اشاره کرد و افزود: دولت آمریکا بعد از 11 سپتامبر که این دولت را قدر قدرت می‌داند و هزینه‌های نظامی‌اش به تنهایی 10 برابر 10 کشور است یعنی 600 میلیارد دلار و بعد از آن چین، عربستان سعودی و روسیه هر کدام 60 میلیارد به طور متوسط هزینه می‌کنند، نتوانست امنیت مردم خود را تامین کند.

ظریف اظهار کرد: اولین وظیفه دولت حراست از شهروندانش است آیا دولت آمریکا توانسته امنیت را ایجاد کند؟ یک گروه تروریستی توانسته در کشور برتر دنیا ناامنی ایجاد کند و امروز دولت‌ها نمی‌توانند در اقتصاد دنیا سهم عمده‌ای داشته باشند، سازمان‌ها و بازیگران غیرحکومتی نه تنها می‌توانند تخریب امنیت بلکه ایجاد امنیت کنند. دولتی مانند آمریکا از تامین امنیت مردم خود ناتوان است.

وی با بیان این‌که بازی با حاصل جمع صفر امروز در دنیا غیرممکن است، اظهار کرد: براساس آن یعنی باید بتوانیم با هزینه دیگران برای خود منفعت خریداری کنیم حتی در صفرترین بازی که جنگ باشد پیروز و شکست خورده نداریم.

وزیر امور خارجه کشورمان با بیان این‌که فارغ از خوب یا بد بودن به نظر می‌رسد برخی بازیگران قدرتمند در عرصه بین‌المللی لااقل در برخی سطوح حاکمیتی خود یک جانبه‌گرایی را به عنوان رویکردی برای افزایش منافع ملی خود انتخاب کرده‌اند، گفت:‌ در این شرایط واکنش ما به این روند چگونه باید باشد؟ این موج یک جانبه‌گرایی به خصوص اگر گذرا نبوده و نیز گسترش یابد، چه بر سر حقوق بین‌المللی که امروز می‌شناسیم خواهد آورد؟ حقوق بین‌الملل نظام خاص و منحصربه فردی است که هدف اولیه و عمده آن تنظیم روابط میان دولت‌ها و تلاش برای قانون‌مند کردن رفتار دولت‌ها در عرصه بین‌المللی براساس توقعات است.

ظریف خاطر نشان کرد: حقوق بین‌الملل مبنای پلیسی ندارد بلکه می‌تواند با تنظیم توقعات بازیگران و کنشگران مختلف رفتار آنها را سازماندهی کند، اما در یک جانبه‌گرایی فرد یا کشوری مبتنی بر قوانین بر موازین تنظیم شده عمل نمی‌کند به قول بولتون که گفته بود حقوق و سازمان‌های بین‌المللی تنها یک ابزار در جعبه ابزار آمریکا هستند که هر زمان مفید باشند از آنها استفاده می‌کنند آیا واقعا اینگونه است؟ آیا آمریکا امن‌تر است؟ زندگی بهتری دارد؟

وی با اشاره به این‌که آمریکا را می‌توان به عنوان یک نمونه یک جانبه‌گرایی در نظر گرفت، اظهار کرد: یک جانبه‌گرایی امری خطرناک و محتوم به شکست است، زیرا با واقعیت‌های بین‌المللی ناسازگار است. این طور نیست که بتواند پیشنهادهایی را ارائه کند زیرا یک جانبه‌گرایی مفهوم پذیرفته شده نیست.

وزیر امور خارجه ادامه داد: امروز یکی از نمونه‌های یک جانبه‌گرایی آمریکا خروج از توافقات بین‌المللی و استفاده از ابزارهای قهرآمیز اقتصادی است که اشتباها به آن تحریم می‌گوییم. در واقع تحریم‌ها استفاده از ابزارهای زورمدارانه اقتصادی است.

وی یادآور شد: کسانی که به برجام ایراد می‌گرفتند که چرا آمریکا از برجام خارج شد الان ببینند که دیگر چیزی نمانده که ترامپ از آن خارج نشده باشد. آمریکا از یونسکو، شورای حقوق بشر و … خارج شد. انشاءالله از شورای امنیت هم خارج شود که خیال همه راحت باشد.

ظریف ادامه داد: ساده‌لوحانه است که فکر کنیم دولتی که ذاتا تمایل به یک جانبه‌گرایی دارد حقوق بین‌الملل را نادیده می‌گیرد. آمریکا بدون توجه به خاصیت حقوق بین‌الملل یک جانبه‌گرایی را در پیش می‌گیرد اما در آینده کسی نمی‌تواند به امضای آمریکا اعتماد کند. آمریکا از نفتا خارج شد دولت مکزیک توافق جدیدی را به امضا رساند و خیلی از مکزیکی‌ها معتقد هستند که توافق جدید از نفتا بیشتر به نفع مکزیک است نتیجه این شد که نفتای جدید مورد توافق قرار گرفت حتی کانادا هم به آن پیوست و در مقابل ترامپ از سیاست‌های مکزیک در مورد مهاجرت ناراحت شد. مشکل خارج شدن از چارچوب حقوق بین‌الملل، از دست دادن پیش‌بینی پذیری رفتار کشورهاست اما عمل‌گرایانه نیست که شما یک توافقی را کنار بگذارید و توافق دیگری را به امضا برسانید در نتیجه کم‌کم دنیا به این نتیجه می‌رسد که با آمریکا نمی‌شود توافق کرد.

وی ادامه داد: درست است که قدرت و توان مالی آمریکا سایر کشورها را تحت تاثیر قرار داده است، اما تعدادی از کشورها یاد گرفته‌اند تا آمریکا را از روابط خود حذف کنند گرچه حذف قدرت بزرگ دشوار است و نباید در یک سمینار آکادمیک هم شعار بدهیم اما شاهد هستیم که هند و امارات که از دوستان آمریکا هستند از ارزهای ملی استفاده می‌کنند لذا در چنین شرایطی آمریکا خود قربانی سیاست‌های خودش می‌شود.

وزیر امور خارجه در ادامه با اشاره به وضعیت اینستکس اروپایی‌ها هم، گفت: اینستکس اروپایی‌ها هم ممکن است ارزش چندانی برای ما نداشته باشد اما آنچه مهم است این است که متحدین نزدیک آمریکا یک سال است با روش‌های کند غیرقابل خودشان سازوکاری را ایجاد می‌کنند که از مهم‌ترین متحد خودشان فرار کنند و این به خاطر این است که دیرتر یا زودتر کنشگران بین‌المللی نمی‌پذیرند که تحت اشراف کشوری باشند که رفتارش مبتنی بر یک جانبه‌گرایی است و این نتیجه‌اش برهم خوردن نظم جهانی است.

ظریف یادآور شد: ممکن است ما در کوتاه مدت تحت فشار قرار گیریم و حتما مردم ما تحت فشار هستند اما به واقع این اقدام در درازمدت امکان ادامه حیات ندارد.

وی با تاکید بر این‌که آمریکا معتاد به تحریم است، گفت: در هر دوره‌ای تحریم‌های آمریکا علیه کشورهای دیگر قابل مقایسه نیست از دهه 1990 زمانی نبوده که کمتر از 50 کشور به نوعی تحت تحریم‌های آمریکا نباشند. اما چرا می‌گوییم از کلمه تحریم استفاده نکنیم زیرا تحریم ابزاری است که کشوری یا فردی استفاده می‌کند برای این‌که اجرای مقررات را به دیگری تحمیل کند. اقداماتی که آمریکا انجام می‌دهد تحریم نیست اقدامات زورمدارانه اقتصادی است که بتواند سیاست‌های خودش را تحمیل کند. عده‌ای معتقدند که تحریم از جنگ بهتر است اما تحریم همان جنگ است اما علیه افراد غیرنظامی و آنها را وادار می‌کند که رفتار دولت‌هایشان را تغییر دهند. به عنوان مثال پمپئو می‌گوید اگر دولت ایران می‌خواهد مردمانش غذا بخورند باید سیاست‌شان را تغییر دهد. بنابراین اقدامات آمریکا هدفش جلوگیری از اعمال قانون است.

وی خاطر نشان کرد: آمریکا به کسانی که می‌خواهند قطعنامه 2231 را اجرا کنند فشار می‌آورد اما باید مراقب باشیم که آمریکا دوباره نتواند یک جانبه‌گرایی خودش را پوشش چندجانبه دهد. اشتباهات باعث شده که آمریکا بتواند با سیاست یک جانبه خودش شش قطعنامه را پوشش چند جانبه بدهد. ما نباید چشم‌مان به خارج باشد باید بر اقتصاد مقاومتی، خودباوری و داخل کشور متمرکز باشیم، اما نباید مجدد به آمریکا اجازه دهیم سیاست یک جانبه خودش را پوشش چند جانبه بدهد اگر چند جانبه به خود بگیرد اجرایش راحت‌تر می‌شود.