خیلی از سنت‌های قدیمی که روزگاری در تهران قدیم بی چون چرا اجرا می‌شده امروزه جایی در فرهنگ ایرانی ندارد و نسل جدید هم با آن آشنا نیستند. این در حالی‌ست که شاید هیچ ماه دیگری مثل ماه مبارک رمضان این همه تنوع آداب و رسوم و عادت‌های دوست‌داشتنی نداشته باشد اما بسیاری از آن‌ها یا فراموش شده و یا در آستانه فراموشی قرار گرفته و شاید ثبت ملی آن‌ها، تنها راهی کوچک برای حفظ این گنجینه‌های خاطره انگیز ایران اسلامی باشد.

مثلاً در تهران قدیم شب بیست و هفتم که شب مرگ ابن ملجم مرادی قاتل امام علی (ع) بود، مردم به یمن این شب کلّه پاچه می خوردند و کلّه پاچه نذری می پختند و پخته نپخته، به در خانه ها می دادند و در حاجت روایی های خود برای سال های بعد نذر کله می کردند با این عقیده که سر ابن ملجم را می خورند!

این شب اعمال دیگری هم داشت که از عصر آن دخترها و بیوه زن ها به طرف توپ مروارید (توپی که عوام آن را منتسب به غنائم جنگی نادرشاه می دانستند) که توپی مفرغی و بزرگ بر روی دو چرخ بر بالای سکویی بود و در جای پیکره فعلی میدان ارک، مقابل وزارت اطلاعات قرار داشت، می رفتند و به نیت بخت گشایی از زیر آن رد شده، بر لوله آن سوار می شدند و سُر می خوردند و این کار را مجرب ترین عملی می دانستند که با آن تا سال دیگر به خانه شوهر می روند.

اشعاری هم داشتند که دوبیت اول آن را هنگام سوار شدن و سُر خوردن و دوبیت دوم را موقع دخیل بستن می خواندند.

ای توپ تن طلایی از غم بده رهایی

بختی جوون و نون دار روزی بکن زه جایی

ای توپ چاره ها کن کارم گره گشا کن

صدتا گره به هر نخ من می زنم تو وا کن

یکی دیگر از کارهای این شب، یعنی شب بیست و هفتم ماه رمضان این بود که زنان از تیغ آفتاب تا پاسی از شب مشغول بزک کردن، تخمه بو دادن و شکستن، رنگ و حنا و وسمه گذاشتن و کندن طلسم های سفیدبختی و انگشتر قولنج و شرف شمس می شدند.

جعفر شهری در جلد سوم کتاب طهران قدیم می گوید: «از پیش از آفتاب این روز، جلوخان های مسجدشاه و کوچه پشت مسجد سپه سالار و پشت سید اسماعیل، جمعیت زن و مردی بود که برای کندن این گونه طلسم ها و انگشترها، اطراف بساط حکاک های آن اجتماع کرده، نسخه هایی را که برای کندن همراه داشتند، ارائه می کردند.

طلسم قولنج که بر روی انگشتر نقره کنده می شد که به نام خَمس آیات معروف بود، این انگشتر علاج دل دردهای سخت بود که باید بیمار دل دردی بر آن نظر می کرد و بیمار قولنج مُزمن به آن انگشت می زد.

اما انگشتر شرف شمس را در این روز بدون جهت و بدون حساب تنها به صرف عقیده شخصی و متعارف یا آن که در سالی که شرف شمس به چنین روزی اصابت کرده بود، می کندند، زیرا مطابق نجوم احکامی که درباره شرف شمس تعریف کرده اند، شرف شمس در یکی از ساعات روز نوزدهم فروردین است و در این روز است که خورشید در شرف قرار می گیرد.»

بعد از این ها اعمال بخت گشایی در این شب بود که دل گوسفند سیاهی را زیر منبر مسجد دفن کنند و بعد، قفل بسته ای را بیرون در مسجد به اولین مردی که بعد از نماز از مسجد خارج شود بدهند تا باز کند.

روز بیست و هفتم ماه رمضان، روز پیراهن مراد بود و این پیراهنی بود که باید از پول گدایی می دوختند و عقیده داشتند که با پوشیدن آن پیراهن، هر مراد و مطلبی داشته باشند تا سال دیگر برآورده خواهد شد که تقریباً بیشتر آن را دخترانِ بخت بسته خانه مانده و بیوه زن ها دست و پا می کردند.

به همین جهت هم از اول ماه رمضان دور کوچه و محله ها به راه می افتادند و از هر مرد جوان چیزی گدایی می کردند و شب بیست و هفتم، پارچه ای را که معمولاً سفید بود می خریدند و روز بیست و هفتم از صبح زود، چرخ خیاطی ها را به مسجدها که پاتوق اصلی و مناسب آن مسجد سپه سالار بود می بردند و همانجا مشغول دوخت ودوز می شدند.

در همین روز بود که چرخ ها و جماعات دوزنده و حاجتمندان پیر و جوان، صحن و شبستان مسجد را به صورت کارخانه دوزندگی در می آوردند و صدای قرقر چرخ های آن، تا بیرون در مسجد به گوش می رسید. البته دوختنی های این روز منحصر به پیراهن مراد نبود بلکه کیسه مراد، چادر نماز و چارقد مراد هم می دوختند.

زمانی این دوخت و دوزها اثر بخش بود که کوک ها یا بخیه های آخر آن بین نماز ظهر تا عصر به پایان می رسید تا به تاریکی شب نرسد، بعد بلافاصله پیراهن ها را که معمولاً جهت بخت و طالع و شوهر و وصال معشوق و… بود می پوشیدند، کیسه هایی که به جهت برکت جیب و غنی شدن بود، سکه ای در آسترش دوخته در جیب می گذاشتند، دو رکعت نماز حاجت می خواندند و به این ترتیب عمل دوختنی های مراد به پایان می رسید.