با توجه به تعداد زیادی از مسلمانان جهان در خاورمیانه و شمال آفریقا، این منطقه مورد توجه محققان و پژوهشگران قرار گرفته و در گزارش‌های خود یادآور شده‌اند با توجه به محدودیت‌هایی که امسال کووید 19 ایجاد کرده، نحوه رفتار مسلمانان تغییرات زیادی داشته و کاربران درحال تجربه رمضانی متفاوت در سال 2020 هستند. در رمضان امسال عملاً فناوری پنجره‌ای مجازی به سوی اماکن مقدسه و دعا و نیایش مسلمانان باز کرده و شرکت‌های بزرگ فناوری هم که از کرونا بسیار متضرر شده‌اند به دنبال افزایش تبلیغات آنلاین خود در این فضا هستند.

سفره افطار بر بستر اینترنت

فناوری نقشی عمده در رمضان مردم خاورمیانه دارد و امسال این موضوع پررنگ‌تر شده است. نشریه بلومبرگ با اشاره به اینکه اکنون حدود نیمی از مردم جهان در قرنطینه به سر می‌برند یا مجبور به رعایت فاصله اجتماعی هستند، نوشت: در رمضان که یکی از مقدس‌ترین ماه‌های سال برای مسلمانان به شمار می‌رود، اینترنت نقشی اساسی ایفا می‌کند. با توجه به اینکه برخلاف همیشه در رمضان امسال مسلمانان نمی‌توانند در گردهمایی های مذهبی حضور داشته باشند یا به روال سابق ضیافت افطار برپا کنند، به استفاده از تکنولوژی برای پر کردن این خلأ روی آورده اند.

در رمضان امسال اپلیکیشن «زوم» به بستری برای برپایی سفره‌های مجازی افطار مسلمانان در کنار یکدیگر تبدیل شده تا دوستان و آشنایان بتوانند به صورت مجازی در کنار یکدیگر باشند و افطار کنند. علاوه بر زوم، شبکه‌های اجتماعی نیز امسال به یاری مسلمانان آمده‌اند تا بتوانند در شرایطی که درهای مساجد بسته شده‌اند، در جلسات سخنرانی مجازی شرکت کنند و همچنین در جشن‌ها حضور داشته باشند و عملاً احساس تنهایی نکنند.

در ایران نیز فضای مجازی در این ایام روزه‌داران را گرد هم جمع کرده و طبق گفته محمدجواد آذری جهرمی وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات، در سامانه Mahfel.live، روزانه به طور متوسط 200 مراسم مذهبی برگزار و 20 هزار نفر هم به طور متوسط در آن شرکت می‌کنند. وی همچنین از پلتفرم دیگری با نام Heyatonline.ir خبر داد که توسط یک گروه از جوانان ایرانی طراحی شده و می‌تواند با برگزاری هیأت‌های مذهبی، در شب‌های قدر امکانات خوبی در اختیار مردم قرار دهد.

واقعیت مجازی و افزوده دو بازوی کمکی

از دیگر بخش‌های تکنولوژی که در ماه رمضان بسیار مورد توجه کاربران منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا قرار گرفته، واقعیت مجازی (VR) و واقعیت افزوده (AR) است. یکی از مؤسسات دیجیتال فعال در این زمینه، BSocial است که در قاهره فعالیت دارد. این مؤسسه که در سال 2017 در قالب اپلیکیشن Experience Mecca، تور واقعیت مجازی مکه را طراحی کرد همزمان با آغاز ماه مبارک رمضان، نسخه دوم آن را در اختیار پلتفرم Cardboard گوگل قرار داد. Cardboard گوگل یک پلتفرم واقعیت مجازی محبوب به شمار می‌رود و می‌خواهد در پاندمی کووید 19 پنجره‌ای مجازی به سوی اماکن مقدسه و دعا و نیایش مسلمانان باز کند.

«احاب فارس»، دبیر اجرایی مؤسسه دیجیتال BSocial گفت: در زمان طراحی این اپ واقعیت مجازی هرگز تصور نمی‌کردم روزی کعبه و مسجدالحرام بسته شوند اما حالا خوشحالم که مسلمانان می‌توانند در روزها و شب‌های رمضان به صورت مجازی در کنار کعبه قدم بزنند. این اپ ابتدا تنها با عینک واقعیت مجازی OculusVR کار می‌کرد ولی حالا گوگل کار را ساده‌تر کرده و کاربران می‌توانند با کمک پلتفرم ویژه آن، در فضای سه بعدی قدم بزنند. به هرحال استفاده از عینک‌های واقعیت مجازی پرهزینه است و حداقل باید برای آن 600 دلار هزینه کرد اما با صرف تنها 20 دلار می‌توان Cardboard گوگل را در اختیار داشت. اسنپ چت نیز برای رمضان امسال تجربه جدیدی از واقعیت افزوده (AR) را در اختیار کاربران جهان قرار داده و همکاری ویژه‌ای را با سازمان جهانی بهداشت آغاز کرده است. اسنپ چت با همکاری صندوق همبستگی و واکنش به کووید 19 سازمان ملل، لنزهای جدید واقعیت افزوده (AR) ویژه این شبکه اجتماعی راه‌اندازی کرده و در طول ماه رمضان در اختیار کاربران بویژه در امارات متحده عربی و عربستان سعودی قرار داده است.

با کمک این لنزها، کاربران اسنپ چت می‌توانند به سازمان بهداشت جهانی کمک مالی کنند تا این کمک‌ها صرف مقابله با ویروس کووید 19، درمان بیماران، کمک به مطالعات برای ساخت واکسن کرونا و همچنین کمک به اقشار آسیب‌پذیر کشورهای مختلف شود. کاربران می‌توانند از طریق اسنپ کد، lens carousel یا عملکرد اسکن دوربین گوشی خود، این لنزها را خریداری کنند. به دنبال آن، به طور مستقیم وارد صفحه صندوق همبستگی و واکنش به کووید 19 می‌شوند. وقتی کاربر یادداشت‌های AED10/SAR10 را می‌بیند، می‌تواند از طریق دوربین اسنپ چت بر روی آن ضربه بزند. اینجاست که تجربه واقعیت افزوده ظاهر می‌شود و به کاربر نشان می‌دهد که کمک‌های وی چگونه می‌تواند به سازمان بهداشت جهانی و مردم دنیا کمک کند. سپس کاربران می‌توانند کمک‌های نقدی‌شان را ارسال کنند.

58 میلیون ساعت حضور در فیس بوک

آسوشیتدپرس هم در گزارشی به مطالعه رفتار آنلاین مردم منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا پرداخته و یادآور شده است هرچه مردم بیشتر در خانه می‌مانند، از تلفن‌های هوشمند خود بیشتر استفاده می‌کنند که البته شبکه‌های اجتماعی، اپلیکیشن‌ها و گیم‌ها سهم عمده‌ای از این زمان دارند. در این گزارش آمده است، در ماه رمضان سال گذشته مردم خاورمیانه و شمال آفریقا، حدود 58 میلیون ساعت در فیس‌بوک حضور داشتند که این رقم از هر زمان دیگری از سال، بیشتر بود.

کاربران، تعداد زیادی از فیلم‌ها را هم در یوتیوب مشاهده کردند و هرچند گوگل زمان مشخص حضور مردم در این پلتفرم را اعلام نکرد ولی در گزارشی از افزایش 22 درصدی تماشای ویدئوهای ورزشی، افزایش 30 درصدی ویدئوهای مربوط به سفر و همچنین افزایش 20 درصدی بازی‌های ویدئویی در مصر، عربستان سعودی و امارات متحده عربی خبر داده است.

تبلیغات آنلاین در کانون توجه

ماه رمضان نه تنها برای مسلمانان که برای کمپانی‌های بزرگ تبلیغاتی هم از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. به نظر می‌رسد امسال با توجه به شیوع کرونا و کاهش میزان درآمد بسیاری از شرکت‌های کوچک و بزرگ، این موضوع برای فیس‌بوک با زیرمجموعه اینستاگرام و گوگل با زیرمجموعه یوتیوب از اهمیت بیشتری برخوردار شود و بر تبلیغات آنلاین، سرمایه‌گذاری زیادی داشته باشند.

گوگل در تحقیقات خود آورده است که این کاربران در ماه رمضان سال گذشته به طور متوسط روزانه 2 میلیون ساعت در فیس‌بوک سپری کرده‌اند و میزان تماشای فیلم‌های یوتیوب هم افزایشی 115درصدی نسبت به سایر ماه‌های سال داشته است. این روند قطعاً در ماه های پیش روی سال 2020 با توجه به شرایط امروز جهان افزایشی چشمگیر خواهد داشت. به دلیل خانه‌نشینی بسیاری از مردم، کم شدن تعداد ساعات کاری در ماه رمضان و همچنین بیدار ماندن برخی کاربران تا هنگام سحر روزه‌داران ساعات بیشتری را در یوتیوب، فیس‌بوک و سایر شبکه‌های اجتماعی سپری می کنند. در رمضان سال گذشته شاهد افزایش 5 درصدی در تعداد ساعات حضور کاربران این منطقه در فیس‌بوک و… بودیم که امسال احتمالاً بیشتر خواهد بود. این شبکه‌های اجتماعی امسال در این منطقه، کمپین‌های مهربانی هم برای کمک به افرادی که از کرونا آسیب دیده‌اند، تشکیل داده‌اند.

طبق گزارش مؤسسه پژوهشی Toluna در رمضان سال گذشته توئیتر هم در عربستان سعودی و امارات متحده عربی بسیار پرطرفدار بود و 72 درصد کاربران عربستان سعودی و 62 درصد کاربران امارات از این شبکه اجتماعی به عنوان پلتفرم اصلی دسترسی به محتوای ویدئویی آنلاین استفاده کردند. امسال هم انتظار می‌رود این روند افزایشی چشمگیر داشته باشد.

این اپلیکیشن‌های محبوب

در ماه رمضان اپلیکیشن‌های مختلف هم در خاورمیانه و شمال آفریقا مورد استفاده است که از آنها می‌توان به اپلیکیشن ShareTheMeal اشاره کرد که مربوط به برنامه غذایی جهانی سازمان ملل است و به کودکان گرسنه جهان غذا می‌رساند. در این اپلیکیشن کاربر رستوران‌های موجود در لیست را انتخاب می‌کند و سهم غذای هر تعداد کودک را که درنظر دارد پرداخت می‌کند تا از طریق این شبکه، کودکان گرسنه جهان سیر شوند. این اپ در ماه رمضان سال گذشته موفق بود و انتظار می‌رود امسال بر تعداد کاربران آن افزوده شود. Qibla Finder هم یکی دیگر از اپ‌های پرطرفدار در ماه مبارک رمضان است که از فناوری واقعیت افزوده (augmented reality) برای نشان دادن قبله به مسلمانان کمک می‌گیرد.