هنگامی که دیسکی دچار فتق می‌شود این بدان معنی است که مقداری از مایع ضخیم در قسمت مرکزی دیسک از طریق روزنه و یا پارگی ایجاد شده به بیرون نشئت پیدا می‌کند. بیشتر فتق‌های دیسک‌ در قسمت کمر ایجاد می‌شوند. از دست دادن حتی بخش کوچکی از این مایع باعث کاهش انعطاف‌پذیری و قدرت تحمل وزن در ستون فقرات می‌شود.

می‌توان از اصطلاحات دیسک‌های “لغزید” و  پارگی دیسک کمر جای فتق دیسک نیز استفاده کرد زیرا هر سه اصطلاح در اصل دارای معنای یکسانی هستند اما در موابردی که دیسک کمر دچار برآمدگی شده باشد در این حالت دیسک دچار ضعف بیرونی می‌شود. این ضعف باعث می‌شود تا مایع درونی دیسک در یکی از طرفین دیسک باعث ایجاد برآمدگی شود. نکته مهم این است که دیسک‌های برآمده هنوز دچار نشتی نشده‌اند اما در معرض خطر تبدیل شدن به فتق دیسک هستند.  

چه عواملی باعث ایجاد فتق دیسک می‌شوند؟

به نقل از دکتر سعیدی متخصص طب فیزیکی و توانبخشی دژنراسیون دیسک که شایع‌ترین علت فتق دیسک است بر اثر سایش و پارگی دیسک به دلیل بالا رفتن سن ایجاد می‌شود. بالا رفتن سن منجر به دی هیدارته شدن آب دیسک‌های ستون فقرات شده و باعث کم شدن میزان انعطاف‌پذیری و ضعف ستون فقرات می‌شود و دیسک کمر را در معرض پارگی قرار می‌دهد.

به گفته متخصصان طب فیزیکی افرادی که مکرراً از عضلات کمر خود به جای عضلات ران و پا برای بلند کردن اجسام سنگین استفاده می‌کنند در معرض ابتلا به فتق دیسک قرار دارند. در موارد نادر، ضربه شدید به کمر یا افتادن از ارتفاع نیز می‌تواند منجر به پارگی دیسک شود.

برخی از عوامل خطری ممکن است احتمال ابتلا به فتق دیسک را افزایش دهد عبارتند از:

• چاقی مفرط
• ورود به محدودة سنی ۳۵ تا ۵۵ سالگی
• داشتن شغل‌هایی که مستلزم انجام کارهای جسمانی است.
• ژنتیک

علائم بیرون‌زدگی دیسک کمر چیست؟

• درد پا و یا بازو : از آنجا که بیشتر فتق‌های دیسک‌ در ناحیه کمر (پایین) ایجاد می‌شود لذا احتمالاً در قسمت نرمی ساق پاها، ران‌ها و باسن خود احساس درد شدیدی خواهید کرد. افراد مبتلا به بیرون‌زدگی دیسک سرویکال (گردن) دچار درد مفاصل و بازو خواهند شد. گاهی حرکت دادن ستون فقرات به شکل‌های خاص، عطسه و سرفه ممکن است باعث ایجاد درد ناگهانی و سرایت آن به بازوها و پاها می‌شود.
• بی‌حس شدن، سوزن سوزن شدن، احساس سوزش: دیسک‌های بیرون‌زده بر روی اعصاب حساسی که از ستون فقرات به تمام نواحی بدن کشیده شده‌اند فشار وارد می‌کند. بیرون‌زدگی دیسک به این معنی است که در تمامی قسمت‌های بدن احساس سوزن سوزن شدن و سوزش می‌کنید.
• ضعف عضلانی: فشرده شدن عصب‌ها باعث ایجاد اختلال در عملکرد طبیعی عضلات می‌شود. پارگی دیسک می‌تواند توانایی فرد در نگه داشتن یا بلند کردن اجسام را کاهش دهد و یا باعث بی‌ثباتی و تزلزل در راه رفتن فرد شود.

دیسک‌هایی که شدت پارگی آنها زیاد است به عصب‌های نخاعی که در هر دو طرف بدن وجود دارند فشار وارد می‌کند و در نتیجه درد شدید به هر دو پا سرایت پیدا می‌کند. اگرچه غیر معمول است اما اگر بیرون‌زدگی دیسک جدی باشد و تحت عمل جراحی قرار نگیرد می‌تواند به طور قابل توجهی عضلات اندام‌های تحتانی را تضعیف کند و حتی باعث بی‌اختیاری ادرا و ایجاد اختلال در عملکرد مثانه یا روده شود (سندرم دم اسبی).

تشخیص فتق دیسک کمر

برای تشخیص اینکه آیا فتق دیسک کمر دارید یا نه، ابتدا پزشک باید سابقه پزشکی شما را بررسی کند. گاهی برای تشخیص بهتر لازم است که بیمار از نظر جسمانی نیز معاینه شود و در صورت لزوم، ممکن است برای تأیید تشخیص تصویربرداری با رزونانس مغناطیسی (MRI) نیز برای شما تجویز شود.

بررسی تاریخچه پزشکی و معاینه جسمانی بیمار: پزشک پس از صحبت در مورد علائم و سابقه پزشکی بیمار، ستون فقرات وی را معاینه می‌کند. در طول معاینه جسمانی، وی ممکن است آزمایش‌های زیر را نیز انجام دهد تا علت اصلی درد کمر را به درستی تشخیص دهد.

• معاینه عصبی
• تست بالا بردن پا بصورت صاف و کشیده  (SLR)
• آزمایش‌های تصویربرداری

معاینه فیزیکی و جسمانی بیمار باید شامل معاینه عصب‌های بیمار نیز باشد تا ضعف یا از بین رفتن حس در کمر بیمار تشخیص دهد. برای تشخیص ضعف عضلات، پزشک از شما درخواست می‌کند که روی پاشنه پا یا انگشتان پا راه بروید. همچنین در این مرحله لگن، مچ پا و انگشتان پای بیمار نیز تحت معاینه قرار می‌گیرند.  برای این که پزشک بتواند تشخیص دهد که آیا دچار بی‌حسی نشده‌اید وی پاهای شما را لمس می‌کند. همچنین بررسی اینکه آیا رفلکس در زانو و مچ پا وجود دارد یا نه نیز بسیار مهم است. 

• تست بالا بردن پا بصورت صاف و کشیده  (SLR): انجام این آزمایش کمک بسیار زیادی به تشخیص دقیق فتق دیسک کمر در بیماران زیر ۳۵ سال می‌کند. در این تست، بیمار به پشت دراز می‌کشد و در حالی که زانوی وی صاف است پزشک پایی که درد می‌کند را بلند می‌کند. در این شرایط اگر بیمار در قسمت پا و زیر زانو احساس درد داشته باشد بدین معنی است که وی دچار فتق دیسک کمر یا همان بیرون‌زدگی دیسک کمر شده است. 

• آزمایشات تصویربرداری: گاهی پزشک مجبور است برای کمک به تأیید تشخیص فتق دیسک کمر برای بیمار ام آر آی (MRI) تجویز کند. به کمک ام آر آی امکان عکسبرداری شفاف از بافتهای نرم مانند دیسک‌ها وجود دارد.

درمان فتق دیسک کمر

پس از ارزیابی دیسک توسط پزشک متخصص، بیماران می‌توانند واجد شرایط درمانی به شیوه‌های غیرجراحی مانند موارد زیر شوند:

• استراحت کنید: ببینید که به چه صورت راحت هستید به همان صورت استراحت کنید. می‌توانید روی زمین یا روی تشک‌های نه زیاد نرم و نه زیاد سفت بخوابید و در زیر سر و زانوی خود بالش‌های کوچک قرار دهید. همچنین می‌توانید به پهلو بخوابید و در بین پاهایتان بالشی بگذارید. فراموش نکنید که به مدت طولانی در یک موقعیت ثابت نباشید. 
• پیاده‌روی کنید: هر دو تا سه ساعت یک بار به مدت ۱۰ تا ۲۰ دقیقه بر روی سطوح صاف (بدون شیب، ارتفاع و یا پله) پیاده‌روی کنید. اگر چنانچه احساس درد (به ویژه درد در قسمت پاها) دارید بلافاصله پیاده‌روی را قطع کنید.
• در صورت لزوم از داروهای مسکن استفاده کنید: این داروها اگر قبل از شدیدتر شدن درد مصرف شوند تاثیر به مراتب بیشتری دارند.
• برای کاهش فشار از روی دیسک‌های برآمده از شیوه‌های کایروپراکتیک یا رفع فشار بر روی عصب‌ها کمک بگیرید.
• فیزیوتراپی
• انجام تمرینات و حرکات کششی‌ تقویت عضله
• استفاده از ماساژ درمانی برای کاهش درد و بهبود جریان خون به دیسک‌های آسیب دیده

تزریق استروئید اپیدورال برای درمان دیسک‌های فتق

بلوک‌های عصبی (تزریق‌های بیهوشی) با مسدود کردن انتقال جریان عصبی که توسط دیسک کمر ساطع می‌شوند به کاهش درد ناشی از فتق دیسک کمر منتهی می‌شوند. همچنین گاهی تزریق استروئید اپیدورال  شامل آمپول‌های استروئیدی یا کورتیزون می‌باشد که به بافت‌های دردناک تزریق می‌شود تا از شدت درد، التهاب و سفتی آنها کاسته شود. این تزریق‌ها به طور موقت ناراحتی و درد دیسک کمر را کاهش می‌دهند و ممکن است در سال چندین مرحله تکرار شوند. 

جراحی پارگی دیسک

در بیشتر موارد می‌توان به کمک شیوه‌های درمانی غیرجراحی از پیشرفت بیرون‌زدگی دیسک کمر پیشگیری کرد. هنگامی که وضعیت برآمدگی دیسک‌ کمر وخیم‌تر می‌شود و توانایی شما را در انجام کارها و یا فعالیت‌های عادی روزانه با اختلال مواجه می‌کند در این صورت بگیرد: جراحی میکرودیسککتومی یا جراحی رفع فشار از روی دیسک کمر.   

عمل جراحی میکرودیسککتومی یا میکرو دیکامپراسیون با از بین بردن بافت‌های عامل ایجاد درد، از شدت فشار  بر روی ریشه‌های عصب نخاعی می‌کاهد. در طی میکرودیسککتومی، جراح بخش‌های کمی از مواد دیسک و یا استخوانی را که بر روی ریشه‌های عصبی فشار وارد می‌کنند را خارج می‌کند. با انجام جراحی دیسککتومی بر روی بیماران مبتلا به فتق دیسک کمر که درد پاها در آنها بیشتر از درد کمر است می‌توان خیلی زود بهبودی را به آنان هدیه داد. گاهی ممکن است که چندین هفته طول بکشد تا ریشه‌های عصبی به اندازه کافی بهبود یابند و متعاقبا سایر علائم فتق دیسک مانند بی‌حسی، سوزن سوزن شدن و ضعف در کمر و پاها کاهش یابد.