برای درک خطر کرونا، یک عدد ساده، ولی بسیار مهم وجود دارد. این عدد در سراسر دنیا دولت‌ها را راهنمایی می‌کند چه اقداماتی برای حفظ جان مردم انجام دهند و به ما هم سرنخ‌هایی می‌دهد از طول دوره محدودیت و تعطیی‌ها. این شاخص، عدد سرایت (reproduction number) یا نرخ شیوع یا عدد آر است.

عدد سرایت (شاخص آر) چیست؟

عدد سرایت شاخصی است برای اندازه‌گیری توان شیوع یه عامل بیماری‌زا و متوسط تعداد افرادی است که هر فرد آلوده می‌تواند عامل عفونی را به آن‌ها سرایت دهد. برای مثال سرخک در جامعه‌ای بدون مصونیت یکی از بالاترین عدد‌های سرایت را دارد و هر فرد می‌تواند بطور متوسط پانزده نفر دیگر را آلوده کند.

عدد سرایت ویروس کرونای جدید، که نام رسمی آن سارس-کرونا-٢ است تقریبا سه است هرچند که تخمین‌ها متفاوتند.

چرا عدد بالای یک خطرناک است؟

اگر عدد سرایت بالای یک باشد، موارد ابتلا تصاعدی بالا می‌روند، ولی اگر این عدد کم باشد، موارد جدید ابتلا برای ادامه شیوع کافی نیست و بیماری بتدریج فروکش می‌کند.

همه دولت‌ها می‌خواهند عدد سرایت کرونا را از سه به کمتر از یک کاهش دهند. به همین دلیل است که نمی‌توانید خانواده‌تان را ببینید، مجبور شده‌اید از خانه کار کنید و مدارس تعطیل شده‌اند. جلوگیری از تماس افراد برای کاستن از توان سرایت این ویروس است.

عدد آر در بریتانیا چند است؟

شاخص آر یک عدد ثابت نیست و با تغییر رفتار مردم و یا مصونیت تغییر می‌کند. متخصصان در امپریال کالج لندن سعی می‌کنند با مدل‌سازی ریاضی بفهند از زمان شروع جداسازی، فاصله‌گذاری اجتماعی و آغاز محدودیت و تعطیلی‌های گسترده، این عدد چه تغییراتی کرده است.

قبل از این اقدامات، عدد سرایت کرونا در بریتانیا بالای یک بود و شرایط برای شیوع گسترده مهیا. اعمال برخی محدودیت‌ها باعث کاهش این عدد شد، ولی فقط بعد از آغاز محدودیت‌ها و تعطیلی‌های وسیع بود که این عدد به زیر یک رسید. ممکن است کمی تخصصی به نظر برسد، ولی بعد از این بود که محققان به جای شاخص آر از آرتی (Rt) استفاده کردند، چون این عدد در طی زمان تغییر می‌کند.

در حال حاضر این عدد در بریتانیا حدود هفت‌دهم است. البته همیشه کمی عدم قطعیت وجود دارد، اما مشاوران علمی دولت با اطمینان زیاد می‌گویند در حال حاضر این عدد کمتر از یک است. البته در بعضی بیمارستان‌ها و خانه‌های سالمندان شرایط فرق می‌کند.

این عدد چگونه می‌تواند زمان رفع محدودیت و تعطیلی‌ها را تعیین کند؟

کشور‌ها در تلاشند راهی برای خاتمه محدودیت و تعطیلی‌ها پیدا کنند و هدفشان پایین نگاه داشتن عدد سرایت زیر یک است. دکتر آدام کوچارسکی از دانشکده بهداشت و طب گرمسیری لندن به بی‌بی‌سی گفت: «این چالش بزرگی است که مطمئن باشید محدودیت‌ها را بیش از حد سبک نمی‌کنید و باعث افزایش شیوع نمی‌شوید.»

برای پایین آوردن این عدد از سه به هفت‌دهم تلاش بسیار زیادی انجام شده و حتی برخی جان باخته‌اند. دکتر کوچارسکی می‌گوید: «این به شما امکان مانور زیادی نمی‌دهد.»

اوایل آوریل (یک ماه پیش) آلمان عدد سرایت خود را به هفت دهم کاهش داد که عدد فعلی بریتانیاست. موسسه رابرت کخ می‌گوید این عدد در روز‌های اخیر به یک رسیده بوده، اما تازگی به هفتاد و پنج صدم کاهش پیدا کرده است. پرفسور لوتار ویلر، رییس این موسسه هم می‌گوید: «هدف بزرگ این است که این عدد را زیر یک نگه داریم.»

امکان رفع کدام محدودیت‌ها وجود دارد؟

متاسفانه هنوز مشخص نیست که هر نوع ممنوعیت یا محدودیت چه اندازه بر شیوع این ویروس تاثیر می‌گذارد، ولی متخصصان حدس‌هایی می‌زنند.

دکتر کوچارسکی می‌گوید: «اینکه باز شدن مدارس یا برگشتن به سر کار یا سایر تجمع‌ها هر کدام چقدر عدد سرایت را افزایش می‌دهند کار آسانی نیست.»

حتی اگر سیاست ممنوعیت و تعطیلی تغییر نکند، رفتار افراد در طول زمان تغییر می‌کند و این ممکن است باعث افزایش عدد سرایت شود. از این رو برای کاهش محدودیت‌ها، شاید به روش‌های جدیدی نیاز باشد مانند آزمایش‌های گسترده و اپلیکیشن‌های ردیابی تماس. با استفاده از این روش‌ها می‌توان عدد سرایت را هدفمند پایین نگاه داشت و بعضی ممنوعیت‌ها را برداشت.

آیا این مهمترین عدد است؟

عدد سرایت یکی از سه شاخص مهم است. شاخص دیگر «شدت» بیماری است. اگر بیماری خفیف باشد مشکلات زیادی ایجاد نمی‌کند و می‌توان محدودیت‌ها را کمی کمتر کرد، اما کرونا موارد شدید و کشنده هم دارد.

آخرین شاخص مهم «موارد جدید ابتلا» است که در تعیین زمان اقدام مهم است. اگر محدودیت‌ها را وقتی بردارید که موارد جدید زیادند و شاخص سرایت بالای یک، شمار مبتلایان بالا می‌ماند.

واکسن

یکی دیگر از راه‌های پایین آوردن عدد سرایت، واکسن است. فرد آلوده به ویروس کرونا به طور میانگین سه نفر دیگر را آلوده می‌کند، ولی اگر واکسن دو نفر از این افراد را مصون کند، عدد سرایت از سه به یک کاهش پیدا می‌کند.