در چند سال اخیر روز به روز شاهد افزایش وسایل نقلیه بوده ایم افزایش وسایل نقلیه از یک سو موجب رفاه شهروندان است، اما از سوی دیگر خطراتی هم با خود به همراه دارد تصادف مهم‌ترین خطری است که این وسایل برای شهروندان به همراه دارند به طور کلی تصادف می‌تواند یکی از تجربه‌های تلخ هر انسانی باشد خواه آنکه مقصر باشد یا اینکه طرف دیگر تصادف مقصر شناخته شود.

در واقع هر روز جان برخی از شهروندان در برخورد با این وسایل نقلیه آسیب می‌بیند در بسیاری از مواقع رساندن سریع مصدوم به بیمارستان می‌تواند جان او را نجات دهد، اما برخی به جای اینکه هر چه زودتر برای نجات جان مصدوم چاره‌ای بیندیشند از محل حادثه متواری می‌شوند این افراد اغلب جریمه فرار از صحنه تصادف را نمی‌دانند و همین موضوع باعث عواقبی می‌شود؛ در اینجا به طور کامل به بررسی این موضوع می‌پردازیم.

در بررسی اجمالی قوانین مربوط به فرار از صحنه تصادف به طور کلی جرائم به ۳ دسته عمد، شبه عمد و خطای محض تقسیم می‌شوند در صورتی که شخصی با خودرو تصادف کند و موجب کشته شدن دیگری شود، در صورتی که عمدی نباشد، چنین قتلی شبه عمد خواهد بود.

مهم‌ترین مجازات این جرم پرداخت دیه است که امروزه شرکت‌های بیمه پرداخت آن را تضمین می‌کنند بنابراین قتل در نتیجه تصادف رانندگی اغلب به قصاص منتهی نمی‌توان، چون در غالب موارد چنین قتلی شبه عمد است شاید این سوال برایتان پیش بیاید که منظور از قتل شبه عمد چیست؟

در موارد زیر اگر قتلی اتفاق بیفتد شبه عمد است:
۱- حالتی که شخص قصد کشتن شخص دیگری را ندارد، اما قصد انجام رفتاری را نسبت به وی دارد، اما آن رفتار صورت گرفته به لحاظ عرفی کشنده نیست. مثل عمل والدین نسبت به فرزندی که به قصد تنبیه به طور متعارف او را کتک می‌زنند، اما اتفاقاً این عمل منجر به فوت کودک می‌شود.

۲- حالتی است که شخص نسبت به موضوع جهل داشته باشد مثلاً الف. می‌خواسته رفتاری را نسبت به یک شیء یا یک حیوان انجام دهد، بعداً مشخص می‌شود که اشتباه کرده و موضوع در حقیقت انسان بوده نه شیء یا حیوان.

۳- در مواردی که جنایت به سبب تقصیر مرتکب واقع شده باشد البته مشروط بر اینکه مرتکب قصد کشتن نداشته باشد و عمل او هم نوعا باعث جنایت نگردد.

منظور از تقصیر بی احتیاطی، عدم مهارت، غفلت و مسامحه است. مثل آنچه که در تصادفات رانندگی رخ می‌دهد شخص الف. (راننده) قصد کشتن شخص ب. (عابر پیاده) را ندارد، رفتار او (رانندگی) به لحاظ عرفی کشنده نیست، اما تقصیر راننده مثلاً داشتن سرعت زیاد سبب مرگ عابر می‌شود؛ بنابراین از نگاه قانون تخلفات راهنمایی و رانندگی شبه عمد است چرا که راننده متخلف در بروز حادثه سوءنیتی نداشته است بلکه حادثه پیش آمده صرفاً براساس بی احتیاطی وی رخ داده است.

با این وجود قانون گذار برای متخلفان علاوه بر پرداخت دیه مجازات دیگری در نظر گرفته است به موجب ماده ۷۱۴ قانون مجازات اسلامی چنانچه بی احتیاطی، بی مبالاتی، عدم رعایت نظامات دولتی یا عدم مهارت راننده منتهی به قتل غیرعمد شود راننده متخلف به خاطر بی احتیاطی در رانندگی به ۶ ماه تا ۳ سال زندان و پرداخت دیه به اولیای دم در صورت مطالبه محکوم می‌شود.

به موجب ماده ۷۱۵ قانون مجازات اسلامی هرگاه بی احتیاطی، بی مبالاتی، عدم رعایت نظامات دولتی یا عدم مهارت راننده موجب مرض جسمی غیر قابل علاج یا از بین رفتن یکی از حواس یا از کار افتادن عضوی از اعضاء بدن که یکی از وظایف ضروری زندگی انسان را انجام می‌دهد یا تغییر شکل دائمی عضو یا صورت شخص یا سقط جنین گردد مرتکب به حبس از ۲ ماه تا ۱ سال و به پرداخت دیه در صورت مطالبه از ناحیه مصدوم محکوم می‌گردد.

به موجب ماده ۷۱۶ قانون مجازات اسلامی هرگاه یکی از جهات مذکور در ماده ۷۱۴ موجب صدمه بدنی شود که باعث نقصان یا ضعف دائم یکی از منافع یا یکی از اعضاء بدن شود (مقصود از منافع عقل، حس شنوایی، بینایی، بویایی، چشایی، گویایی و. است.) و یا باعث از بین رفتن قسمتی از عضو مصدوم گردد بدون آنکه عضو از کار بیفتد یا باعث وضع حمل زن قبل از موعد طبیعی شود مرتکب به حبس از ۲ ماه تا ۶ ماه و پرداخت دیه در صورت مطالبه از ناحیه مصدوم محکوم خواهد شد.

البته در برخی مواقع قانون گذار نگاه ویژه‌ای به تخلفات رانندگی داشته و مجازات مرتکب را تشدید نموده است به طور کلی علاوه بر فرار از صحنه تصادف برخی از اعمال قبل از تصادف هم موجب می‌شود که مجازات مجرم شدیدتر شود این اعمال به شرح ذیل است:

۱- مست بودن راننده

۲- نداشتن گواهینامه

۳- در صورتی که راننده زیادتر از سرعت مقرر حرکت کرده باشد.

۴- در صورتی که راننده دستگاه موتوری را با وجود نقص و عیب مکانیکی موثر در تصادف به کار انداخته باشد.

۵- در صورتی که راننده در محل‌هایی که برای عبور پیاده رو علامت مخصوص گذاشته شده است، مراعات لازم را نکند یا از محل‌هایی که عبور از آن ممنوع شده است، رانندگی کند.

در همه این موارد راننده به بیش از دو سوم حداکثر مجازات قانونی مذکور در مواد فوق محکوم می‌شود دادگاه نیز می‌تواند علاوه بر این مجازات که برای متهم در نظر می‌گیرد او را بین ۱ تا ۵ سال از رانندگی محروم کند.

بر اساس ماده ۷۱۹ قانون مجازات اسلامی اگر بعد از تصادف، مصدوم احتیاج به کمک فوری داشته و راننده با وجود امکان رساندن مصدوم به مراکز درمانی یا با وجود اینکه امکان کمک گرفتن از مأموران انتظامی وجود دارد از انجام این کار خودداری کند یا به منظور فرار از تعقیب محل حادثه را ترک و مصدوم را رها کند بر حسب مورد در هر کدام از موارد به بیش از دو سوم حداکثر مجازات محکوم خواهد شد دادگاه نمی‌تواند در مورد این ماده کیفیات مخففه را اعمال کند.

لازم به ذکر است که ترک محل باید برای فرار از تعقیب باشد بنابراین اگر شرایطی وجود داشت که در آن شرایط راننده محل حادثه را به خاطر آوردن کمک یا انجام کار دیگری ترک کند در این صورت نمی‌توان گفت که عمل ممنوعی انجام شده است.

راننده می‌تواند برای کمک به مصدوم وسیله نقلیه را از صحنه حادثه حرکت دهد؛ البته به این شرط که برای کمک رسانیدن به مصدوم توسل به طریق دیگر ممکن نباشد. علاوه بر این در تمام موارد مذکور هرگاه راننده، مصدوم را به نقاطی برای معالجه و استراحت برساند یا ماموران مربوط را از واقعه آگاه کند یا به هر نحوی موجبات معالجه و استراحت و تخفیف آلام مصدوم را فراهم کند دادگاه مقررات تخفیف مجازات را درباره او رعایت خواهد کرد. اگر راننده‌ای غیر از مقصر حادثه، مصدوم را به بیمارستان یا نزد نیرو‌های انتظامی انتقال دهد چنین راننده‌ای هم مورد حمایت قانون قرار خواهد گرفت.

حال می‌خواهیم بررسی کنیم در صورتی که هر یک از اعمال ممنوع یاد شده را انجام دادید چه پیامد‌هایی در انتظار شما خواهد بود؟

دادگاه نمی‌تواند کیفیت مخففه را اعمال کند؛ یعنی با این کار، دیگر خبری از تخفیف در مجازات نخواهد بود. مرتکب هر یک از این اعمال به بیش از دو سوم حداکثر مجازات مذکور در ماده ۷۱۴ قانون مجازات اسلامی محکوم خواهد شد. ماده ۷۱۴ قانون مجازات اسلامی مجازات شخصی را می‌گوید که در تصادف رانندگی موجب مرگ شخص دیگری شده است. در این صورت مجازات حبس برای مرتکب هر یک از موارد فوق بیشترین شدت را خواهد داشت.

مرتکب هر یک از این اعمال به بیش از دو سوم حداکثر مجازات مذکور در ماده ۷۱۵ قانون مجازات اسلامی محکوم خواهد شد. ماده ۷۱۵ قانون مجازات اسلامی وضعیت شخصی را می‌گوید که در اثر تصادف رانندگی موجب ایجاد صدمه بدنی جدی و جبران ناپذیر به دیگری شده است.

مرتکب هر یک از این اعمال به بیش از دو سوم حداکثر مجازات مذکور در ماده ۷۱۶ قانون مجازات اسلامی محکوم خواهد شد ماده ۷۱۶ مجازات شخصی را می‌گوید که در اثر تصادف رانندگی موجب نقصان یا ضعف دائم یکی از منافع یا یکی از اعضای بدن شود و یا باعث از بین رفتن قسمتی از عضو مصدوم شود.