در ماه‌های اخیر، در میان تمام تأثیرات فیزیکی و روانشناختی این همه گیری جهانی، حجم انبوهی از اطلاعات مختلف بر سر انسان‌ها آوار شده است. این روز‌ها بیشتر ما نمی‌توانیم برای مدتی کوتاه سر از گوشی و رایانه و تلویزیون برداریم. همه ما تلاش می‌کنیم به آمار جدید دست یابیم، درباره تئوری‌های جدید بدانیم، تفسیر‌های به روز را گوش دهیم و گزارش‌های نو را دنبال کنیم. برخی از ما که به زبانی غیر از زبان مادری مان نیز آشنا هستیم، سعی می‌کنیم اخبار جهان را به زبان‌های مختلف دنبال کنیم. جالب اینجاست هیچ کدام از ما از این کار خود احساس خوبی نداریم!

در پس این تشنگی سیری ناپذیر برای کسب اطلاعات و اخبار، چه مکانیسمی نهفته است؟

در ادامه با پرسش از دکتر تالی شاروت، متخصص علوم اعصاب، می‌کوشیم تا به بررسی علمی این موضوع بپردازیم. با ما همراه باشید.
چرا انسان‌ها به کسب اطلاعات اصرار می‌ورزند؟
تحقیقات ما نشان می‌دهد که ۳ انگیزه اصلی برای جستجوی اطلاعات توسط انسان وجود دارد. انگیزه اول سودمندی اخبار و اطلاعات است. آیا کسب اطلاعات و اخبار می‌تواند به من کمک کند؟ با شیوع و همه گیری بیماری کرونا، ممکن است با خود فکر کنید: «اگر اطلاعات بیشتری به دست آروم، بهتر می‌توانم برای حفاظت از خودم برنامه ریزی کنم.»

دومین انگیزه افزایش آگاهی و شناخت است. آیا این اطلاعات و اخبار می‌توانند کمک کنند تا جهان پیرامونم را بهتر بشناسم؟ در شرایط موجود افزایش آگاهی شاید یکی از اساسی‌ترین کاربرد‌های کسب اطلاعات باشد. در حال حاضر سؤال‌های زیادی ذهن ما انسان‌ها را مشغول کرده و کسب اطلاعات می‌تواند تا اندازه‌ای از ابهام ما بکاهد. هر چند با وضعیتی که من می‌بینم، کسب انبوه اطلاعات از مجاری مختلف، نه تنها کمکی به ما نمی‌کند که در بسیاری از مواقع بر سردرگمی ما خواهد افزود. به عنوان مثال، در این روز‌ها هر کس برای پیشگیری و درمان کرونا نسخه‌ای ارائه می‌دهد؛ بنابراین چه بسا اطلاعات، تأثیری منفی بر شناخت ما داشته باشند.

سومین انگیزه، انگیزه هیجانی است. آیا این اطلاعات می‌توانند موجب شوند از لحاظ هیجانی اوضاع بهتری داشته باشیم؟ مثلاً ممکن است چشم به اخبار بدوزید، به امید اینکه خبری خوب، مانند خبری در مورد ساخت واکسن و یا داروی درمان کرونا، بشنوید. هر چه خبر بد بشنویم، ولی باز هم به امید شنیدن اخبار خوب، خبر‌ها را دنبال می‌کنیم.

چه مکانسیم‌هایی در مغز جستجوی اطلاعات را هدایت می‌کنند؟

شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهند سیستم پاداش و دوپامین مغز، در جستجوی دانش و اطلاعات نقش دارند. اما نحوه دقیق عملکرد این مکانیسم، ناشناخته است. فرضیه‌ای اولیه بر این باور است که اطلاعات می‌توانند به خودی خود پاداش باشند، چرا که اطلاعات ارزشمند هستند. بر اساس این تئوری، اطلاعات (مثبت، منفی و یا خنثی)، در ذهن انسان به عنوان پاداش تلقی می‌شوند و به همین خاطر مغز دوپامین آزاد می‌کند و درنتیجه فرد برای کسب اطلاعات بیشتر ترغیب خواهد شد.

آیا همیشه دانستن بهتر از ندانستن است؟

در علوم اقتصادی و تحقیقات اولیه علوم اعصاب، فرضیه کلاسیک بر این باور بود که دانستن همیشه بهتر از نادانی است. اما به نظر من همیشه اینگونه نیست. ممکن است هر سه انگیزه‌ای که در بالا توضیح دادیم آنگونه که باید و شاید محقق نشده و تأثیری منفی بر اقدامات شما داشته باشند. در این صورت ارزش اطلاعات نزد شما پایین آمده و در آینده کمتر به سراغ دریافت اطلاعات و آگاهی‌ها خواهید رفت. همینکه می‌بینیم برخی افراد از دریافت اطلاعات فراری هستند، نشان می‌دهد که مغز انسان‌ها همیشه اطلاعات را پاداش نمی‌بیند. به همین خاطر است که باید از دریافت هر نوع اطلاعاتی اجتناب شود چرا که گاهی اطلاعات غلط پیامد‌های عملی ناگواری به همراه داشته و در آینده شما را نسبت به دریافت اطلاعات بیشتر بی انگیزه سازد.

ارتباط نوع جستجوی اطلاعات با سلامت روان چگونه است؟

تحقیقات ما نشان می‌دهد که افراد، احتمالاً بیشتر اطلاعاتی را جستجو می‌کنند که آن‌ها را مفید و مثبت پنداشته و یا به دنبال اطلاعاتی هستند که غالباً در مورد آن‌ها فکر می‌کنند. می‌توان افراد را به واسطه انگیزه هایشان در جستجوی اطلاعات، طبقه بندی کرد. برخی افراد به دنبال تأثیر هیجانی هستند، برخی به دنبال اطلاعاتی برای اقدام و برخی دیگر به دنبال افزایش آگاهی اند. جستجوی اطلاعات بر سلامت روان هر کدام از این ۳ گروه، تأثیری دو سویه دارد. مثلاً فردی که از لحاظ هیجانی به هم ریخته باشد، ممکن است برای تنظیم هیجانی و آرام کردن خود به دنبال اطلاعات برود.

سؤالی که مطرح می‌شود این است که آیا سلامت روان ما بر نوع و میزان جستجوی­مان تأثیر می‌گذارد و یا بالعکس؟ به نظر ما این رابطه کاملاً دوسویه است. یعنی نوع و شیوه جستجوی ما برای اطلاعات می‌تواند برخی مشکلات روانی ما را بدتر کرده و یا ما را از برخی مشکلات مرتبط با سلامت روان حفظ کند. البته اگر هم اکنون از یک مشکل روانی رنج می‌برید، احتمالاً این موضوع بر الگوی شما در پیگیری اخبار، تأثیر می‌گذارد. در هر حال بین این دو متغیر همبستگی وجود دارد، هر چند که هنوز در مورد ارتباط علی و معلولی، اطلاعات کافی نداریم.

چرا بسیاری از ما نسبت به تعصب خوش بینی گرایش داریم؟

تعصب خوش بینی در وقع مربوط به انتظاری است که فرد در مورد آینده دارد. فردی که دارای این تعصب است فکر می‌کند همه چیز در آینده بهتر از آن چیزی خواهد شد که الان هست. تحقیقات نشان داده است که تعصب خوشبینی می‌تواند انگیزه را افزایش داده و از سلامت جسم و روان شما محافظت نماید. مطالعه‌ای که چند سال پیش منتشر شد، نشان داد تا زمانی که محیط یک جامعه تهدید آمیز نباشد، میزان خوشبینی افراد جامعه بیش از بدبینی خواهد بود. تعصب خوشبینی به این معناست که افراد نه نت‌ها انتظار آینده‌ای بهتر دارند، بلکه فکر می‌کنند می‌توانند برای دوری از خطر کار‌هایی انجام دهند و بوسیله آن اقدامات، خود و اطرافیانشان را نجات دهند. مثلاً در مورد شرایط کرونایی موجود، این افراد فکر می‌کنند به کرونا مبتلا نمی‌شوند، زیرا احساس می‌کنند به اندازه کافی برای مبتلا نشدن به آن تلاش کرده اند و شرایط تحت کنترل است.

همچنین تعصب خوشبینی انگیزه ما را افزایش خواهد داد. اگر فکر کنید تلاشتان نتیجه می‌دهد، قطعاً برای تلاش انگیزه بیشتری خواهید داشت.

چگونه می‌توانیم در شرایط دشوار خوشبین بمانیم؟