استفاده از آب و صابون در حالت عادی برای شستشوی دست‌ها و رفع آلاینده‌ها از روی پوست کافی است، اما در برخی شرایط مانند اوضاع کنونی و شیوع کروناویروس یا در طول سفر و مواقعی که آب در دسترس نیست، استفاده از ژل‌های ضدعفونی‌کننده مناسب‌تر است.

به گزارش «بهپو»، این روز‌ها خیلی از افراد به‌خصوص مادر‌های جوان در کیف‌شان پنبه‌های الکلی یا ژل‌های آنتی‌باکتریال دارند و مرتب دست کودکانشان را با این محصولات ضدعفونی می‌کنند تا مبادا فرزند دلبندشان به بیماری‌های عفونی و ویروسی مختلف مبتلا شود، اما پژوهش‌های جدید محققان اثبات کرده مصرف بیش از حد از مواد شوینده و ضد عفونی کننده غیر از مشکلاتی که برای سلامت پوست ایجاد می‌کند، زمینه‌ساز ابتلا به اگزما و حساسیت هم است. «محمدرضا قاسمی»، متخصص پوست و عضو هیات‌علمی دانشگاه علوم پزشکی ایران درمورد مزایا و معایب استفاده از این مواد ضدعفونی‌کننده و الکل توضیح می‌دهد.

چه شوینده‌ای برای شستشو استفاده کنیم تا آسیب کمتری به پوست وارد شود؟
بهترین کار، شستشو با شوینده‌های ملایم است. اگر افراد قانون شستشوی ۲۰ ثانیه‌ای دست را به‌طور مناسب رعایت کنند، در مواردی که با سطوح بسیار مشکوک در تماس نبوده باشند، شستشوی دست با آب و صابون کفایت می‌کند و نیازی به استفاده از ضدعفونی‌کننده‌ها نیست. پوست اولین سد دفاعی بدن است، اما در اثر استفاده از شوینده‌های نامناسب آسیب می‌بیند و بروز ضایعات اگزمایی روی آن، فرد را در معرض خطر قرار خواهد داد.

صابون‌ها و مایع‌های صابون قدیمی به واسطه pH قلیایی در استفاده طولانی‌مدت و مکرر به پوست آسیب می‌رسانند. بهترین نوع شوینده برای پوست در شرایط کنونی که نیاز است دست‌ها به‌طور مکرر شسته شوند، پن‌های غیرصابونی است که pH متناسب با اسیدیته پوست دارند و در عین حال که آلاینده‌ها را از روی پوست پاک می‌کنند، به ساختار پوست هم آسیب نمی‌رسانند.

پن‌ها با توجه به اینکه پوست، خشک یا چرب باشد به چند گروه تقسیم می‌شوند. پن‌ها، هم به شکل قالب‌های شبه‌صابونی و هم به شکل مایع در بازار موجودند، ولی برخلاف دیگر شوینده‌های مایع مرسوم pH قلیایی ندارند و به پوست آسیب نمی‌رسانند.

ژل آنتی‌باکتریال مایعی حاوی الکل است که به سرعت باکتری‌های روی پوست را از بین می‌برد، اما به دلیل الکلی که دارد پوست را خشک می‌کند و آسیب‌زننده است. صابون‌های آنتی‌باکتریال برخلاف این ژل‌ها ترکیبی از اسید‌های چرب، روغن‌ها و مواد ضدعفونی کننده هستند و در عین حال که سبب از بین رفتن باکتری‌ها می‌شوند پوست را تحریک نمی‌کنند.

صابون‌های آنتی باکتریال چه تفاوتی با صابون‌های مرسوم دارند؟

صابون‌ها و شوینده‌های دست در اصل حلال‌های چربی هستند که باعث می‌شوند چربی و آلاینده‌های روی پوست برداشته شوند، اما برای زدودن باکتری‌ها، میکروب‌ها و ویروس‌ها از روی دست نیاز به مالش و سایش است و صرفا صابون زدن و کف ایجاد کردن فایده‌ای ندارد. فرد باید به‌طور مناسب رو و کف دست و بین انگشتان و زیر ناخن‌ها را با مالش و سایش بشوید تا اجرام بیماری‌زا از روی پوست برداشته شوند.

صابون‌های آنتی باکتریال موادی مثل تری‌کلوسان دارند که ترکیب آلی محلول در آب و باکتری‌زدا است. این نوع از صابون‌ها و ژل‌ها، جرم‌ها را از روی پوست برمی‌دارند و سبب بهبود وضعیت سلامت فرد می‌شوند، اما در مورد اینکه در بلندمدت چه تاثیری بر سلامت می‌گذارند اختلاف‌نظر وجود دارد. وقتی فردی دچار بریدگی یا زخم می‌شود، استفاده از صابون‌های آنتی‌باکتریال جلوی عفونت را می‌گیرد و مصرف آن‌ها در کسانی که دچار ضعف سیستم ایمنی یا مبتلا به سرطان هستند بسیار مهم است. البته این موضوع هنوز کاملا ثابت نشده است.

در افرادی که ناخن بلند یا زیورآلات دارند، ژل‌ها به اندازه شستشوی با آب و صابون آلودگی را رفع نمی‌کنند. در ضمن مصرف بالای ژل در کودکان باعث مسمومیت با الکل می‌شود، زیرا کودکان زیاد دست را به دهان می‌برند و دیده شده یک قاشق چای‌خوری از ژل به راحتی طفل نوپا را مسموم می‌کند. ژل‌ها قابل‌اشتعال هم هستند. مراقب باشید بعد از استفاده دست را نزدیک شعله نبرید.

چه زمانی و در چه شرایطی باید از محصولات آنتی‌باکتریال و محلول‌های ضدعفونی‌کننده استفاده کنیم؟

استفاده از محلول‌های ضدعفونی‌کننده، ژل‌های آنتی‌باکتریال، الکل و محصولاتی از این نوع در هر شرایطی نیاز نیست و بهتر است افراد با پن‌ها برای ۲۰ ثانیه تمام سطوح دست را بشویند و از دستکش یکبار مصرف استفاده و مرتب آن را تعویض کنند.

اگر افراد با سطوحی در تماسند که احتمال آلوده بودن آن بالاست می‌توانند از مواد ضدعفونی‌کننده دست کمک بگیرند. در انتخاب این محلول‌ها باید به استاندارد بودن و پروانه ساخت هم توجه داشته باشند. در مواردی که مواد ضدعفونی‌کننده موجود نیست می‌توان از پد‌های الکلی یا الکل هم استفاده کرد، اما الکل، چربی پوست را از بین می‌برد و اگر فرد به صورت افراطی از آن استفاده کند به ساختار آناتومیک پوستش آسیب می‌زند. با تخریب سد دفاعی پوست و ایجاد اگزما و خشکی، فرد در معرض خطرات بیشتری قرار می‌گیرد. باز هم تاکید می‌کنیم در شرایط عادی استفاده از صابون‌های مرسوم و پن‌ها کفایت می‌کند و استفاده از ژل و صابون‌های آنتی‌باکتریال یا محلول‌های ضدعفونی‌کننده بهتر است به شرایطی که بنا به بیماری‌های زمینه‌ای مانند دیابت یا نقص سیستم ایمنی فرد مستعد ابتلا به بیماری است یا به دلیل نوع فعالیت در مکان‌های آلوده و مشکوک به عفونت در رفت‌وآمد است، محدود شود.

روش صحیح استفاده از محلول‌های ضدعفونی‌کننده یا شوینده

هنگام استفاده از محلول‌های ضدعفونی‌کننده یا صابون باید انگشتر و زیورآلات را از دست درآورد. اگر از صابون استفاده می‌شود باید تمام سطح دست و لای انگشتان و زیر ناخن و حتی زیر زیورآلات را تمیز کرد و بعد از آبکشی هم مطمئن شد که بخشی از مواد شوینده زیر انگشتر باقی نمانده، زیرا این مواد در طولانی‌مدت می‌توانند اگزما ایجاد کنند. محلول‌های ضدعفونی‌کننده را هم باید چند قطره به اندازه‌ای که کاملا دست مرطوب شود، کف دست ریخت و دست‌ها را به هم مالید و ۲۰ تا ۲۵ ثانیه ماساژ داد تا ژل تبخیر شود. اگر چرک قابل‌مشاهده‌ای روی دست وجود داشته باشد استفاده از آب و صابون ضروری است. استفاده طولانی‌مدت از این ژل‌ها باعث مقاومت آنتی‌بیوتیکی می‌شود و نباید آن را جایگزین صابون‌های معمولی یا پن‌ها کرد.

روش استفاده از صابون‌های آنتی‌باکتریال مشابه صابون‌های معمولی و پن است. بهتر است هنگام شستشوی دست؛ چه با صابون‌های معمولی، چه آنتی‌باکتریال و چه پن‌ها از آب داغ یا سرد استفاده نکنید، چون آب داغ با حل چربی روی پوست باعث خشکی بیشتر می‌شود و آب سرد مانع از شستشوی کافی دست‌ها خواهد شد. در کل در استفاده از شوینده‌ها افراط نکنید.

پن‌ها قدرت کف‌زایی کمتری در مقایسه با صابون‌های مرسوم دارند. با این وجود به سادگی جرم‌های روی پوست را برمی‌دارند. پس از شستشوی دست و به‌خصوص قبل از خواب، استفاده از نرم‌کننده‌ها و رطوبت‌رسان‌ها به حفظ نرمی و رطوبت پوست نیز کمک می‌کند.