در گسترش فرهنگ بدن و آنچه مدیریت بدن خوانده می‌شود، رسانه‌ها نقشی تعیین کننده دارند. تصور افراد از بدن ایده‌آل اغلب متکی به تصاویر رسانه‌ای است. محققان در پژوهشی با عنوان “نقش اینستاگرام در مدیریت بدن زنان: مطالعه موردی زنان منطقه یک و ۲۰ تهران” این موضوع را بررسی کرده‌اند.

نویسندگان این مقاله می‌گویند: «مقاله حاضر درصدد است تا نخست به بررسی وضعیت مدیریت بدن زنان در ایران بپردازد و سپس با توجه به تغییرات گسترده در الگوی مصرف رسانه‌ای و ظهور رسانه‌های اجتماعی ارتباط میان نحوه استفاده از این شبکه‌ها و مدیریت بدن زنان را مورد توجه قرار دهد. در میان شبکه‌های اجتماعی، اینستاگرام مورد مناسب‌تری برای بررسی است چراکه این شبکه ویترینی از تغییرات اجتماعی و فرهنگی در ایران است.»

براساس آن چه در این مقاله آمده، در این تحقیق، متغیر‌های مستقل اصلی عبارتند از: مقدار مصرف و نحوه مصرف اینستاگرام و متغیر‌های مستقل فرعی همان متغیر‌های جمعیت‌شناختی معمول هستند که عبارتند از: سن، جنس، شغل، تحصیلات و البته منطقه مسکونی محل زندگی. متغیر وابسته این تحقیق، مدیریت بدن است که برای عملیاتی کردن از این تعریف استفاده شده است: انجام مدیریت بدن به معنای نظارت و دستکاری مستمر ویژگی‌های ظاهری و مرئی بدن است. این مفهوم به کمک معرف‌های کنترل وزن، دستکاری پزشکی و میزان اهمیت دادن به مراقبت‌های بهداشتی و آرایشی، به یک شاخص تجمعی تبدیل شده است که متغیر است با سه درجه نظارت سطح پایین، متوسط و بالا.

«این پژوهش از نوع توصیفی و با استفاده از روش پیمایش انجام شده است و داده‌ها با استفاده از پرسشنامه جمع آوری شده‌اند. جامعه آماری شامل دختران و زنان ۱۵ تا ۵۵ ساله مناطق ۱ و ۲۰ تهران است. انتخاب این طبقه سنی با توجه به تغییراتی است که در فرهنگ و سبک زندگی جامعه ایجاد شده است؛ بدین معنی که دختران جوان‌تر و نیز میان سال‌ها بیشتر به مدیریت بدن خود توجه دارند.»

نویسندگان این مقاله می‌گویند: «برای انتخاب مناطق مورد بررسی، ابتدا مناطق ۲۲ گانه تهران با توجه به برخورداری اقتصادی طبقه بندی شدند و سپس به صورت هدفمند منطقه یک از میان مناطق برخوردار و منطقه ۲۰ از میان مناطق کمتر برخوردار انتخاب شدند. این دو منطقه از نظر اقتصادی فرهنگی و مذهبی تفاوت محسوسی با هم دارند.»

بر اساس داده‌های این مقاله، حجم نمونه این پژوهش را ۴۰۰ نفر از زنان و دختران رده سنی ۱۵ تا ۵۵ ساله مناطق ۱ و ۲۰ تهران تشکیل می‌دهند. میانگین سنی زنان مورد بررسی در این تحقیق، نزدیک به ۳۱ سال و میانه آن‌ها ۲۹ سال است. ۴۷ درصد پاسخگویان مجرد و ۴۶.۵ درصد آن‌ها متاهل بودند. ۴.۳ درصد پاسخگویان مطلقه و ۲.۳ درصد پاسخ‌دهندگان همسرشان فوت شده بود. ۳۰.۵ درصد دیپلم و زیر دیپلم، ۱۰.۸ درصد فوق دیپلم، ۳۷.۳ درصد لیسانس، ۱۹.۵ درصد فوق لیسانس و دو درصد مدرک دکتری و بالاتر داشتند.

طبق یافته‌های این تحقیق، ۶۰ درصد پاسخگویان با استفاده از رژیم غذایی و تقریباً به همین میزان با استفاده از ورزش و بدنسازی برای کنترل وزن خود اقدام می‌کنند. همچنین ۲۰ درصد افراد با استفاده از دارو‌های مختلف وزن خود را کنترل می‌کنند بنابراین بیشتر افراد با رژیم غذایی و ورزش، وزن بدن خود را کنترل می‌کنند. نتایج این تحقیق نشان می‌دهد بیشتر خانم‌ها تمایل زیاد و خیلی زیادی به استفاده از عطر و ادکلن دارند (۷۱ درصد). پس از آن، بیشتر آنان ابراز داشتند که تمایل زیاد و خیلی زیادی به استفاده از کرم‌های مراقبتی و تقویت کننده پوست دارند (۶۳ درصد) حدود ۵۷ درصد زنان به میزان کم یا متوسط تمایل به آرایش سر و صورت دارند (احتمالا فقط در مهمانی‌ها) و فقط ۲۸ درصد اظهار کرده‌اند که تمایلشان به آرایش صورت زیاد یا خیلی زیاد است.

۵۲ درصد زنان گفته‌اند که تمایل کم یا متوسطی به آرایش موی سر خود دارند. در مورد ناخن نیز ۴۰ درصد اصلا تمایلی به آرایش‌های ناخن ندارند همچنین حدود ۷۸ درصد زنان اصلا تمایلی به استفاده از لنز‌های رنگی چشم ندارند. برخی دیگر از این یافته‌ها به مصرف لوازم آرایشی-بهداشتی اختصاص دارد. طبق داده‌ها، حدود ۹۰ درصد زنان مورد بررسی از عطر و ادکلن استفاده می‌کنند. پس از آن به ترتیب ۶۰ درصد به آرایش صورت، ۳۷ درصد به آرایش موی سر، ۳۲ درصد به آرایش ناخن، ۲۰ درصد به استفاده از کرم‌های مراقبتی و کمتر از همه، ۹ درصد به استفاده از لنز‌های رنگی چشم می‌پردازند.

طبق داده‌های این تحقیق، حدود ۵۰ درصد زنان به تتو، برنزه کردن و لیفتینگ و تزریق بوتاکس و لمینت و کامپوزیت تمایل دارند و این خود نشان‌دهنده تمایلات نوین و مدرن افراد در مدیریت بدن است. از سوی دیگر ۸۰ درصد از آنان گفتند که اصلاً تمایلی برای عمل جراحی شکم ندارند همچنین ۷۵ درصد نیز اصلاً تمایلی به عمل جراحی فک و صورت و چشم ندارند و ۶۰ درصد نیز ابراز کردند که هیچ تمایلی به عمل جراحی زیبایی بینی ندارند.

در این مقاله آمده است: «بیشترین عمل‌های زیبایی انجام شده توسط زنان مورد بررسی به ترتیب مربوط هستند به تاتو و برنزه کردن (۲۹ درصد) جراحی بینی (۱۹ درصد) و لیفتینگ (۱۶ درصد). از سوی دیگر فقط ۳ درصد زنان جراحی شکم را انجام داده‌اند.»

یافته‌های این تحقیق نشان می‌دهد ۷۵ درصد از زنان مورد بررسی از شبکه اجتماعی اینستاگرام استفاده می‌کنند و فقط یک چهارم آن‌ها از این شبکه اجتماعی استفاده نمی‌کنند. در بین استفاده کنندگان از اینستاگرام تعداد قابل توجهی از زنان (۳۸درصد) بین نیم تا دو ساعت در روز از این شبکه اجتماعی استفاده می‌کنند. از سوی دیگر حدود ۱۹ درصد بیش از سه ساعت در روز و از طرف دیگر ۱۸ درصد زنان کمتر از نیم ساعت از اینستاگرام استفاده می‌کنند. میانگین استفاده زنان از اینستاگرام دو ساعت در روز است.

نویسندگان این مقاله می‌گویند: «تمایل زنان به آرایش در دو منطقه مورد بررسی تفاوت معنی‌داری با یکدیگر ندارند. بین زنان ساکن در مناطق شمال و جنوب تهران از نظر تمایل به کنترل وزن رابطه معناداری وجود ندارد و تقریبا زنان از این نظر مشابه هستند. علاوه بر آن، می‌توان گفت که زنان ساکن در مناطق مختلف از نظر تمایل به زیبایی تفاوت معنی‌داری ندارند و شبیه هم هستند. بین میزان استفاده از اینستاگرام با منطقه محل سکونت زنان نیز رابطه معناداری وجود ندارد.»

یافته‌های این مطالعه نشان می‌دهد، افزایش استفاده از اینستاگرام با افزایش تمایل و اقدام زنان با کنترل وزن همراه است. علاوه بر آن، افزایش استفاده از اینستاگرام با افزایش تمایل به آرایش و نیز مصرف لوازم آرایشی همبستگی دارند. این همبستگی بین رفتار اینستاگرامی زنان و تمایلات آن‌ها به عمل‌های زیبایی نیز مشاهده می‌شود. یعنی زنانی که بیشتر از اینستاگرام استفاده می‌کنند عمل‌های زیبایی بیشتری انجام داده اند. ابعاد دیگر نتایج تحقیق بیانگر آن است که با افزایش دنبال کردن صفحات سلبریتی‌ها در اینستاگرام، میزان اقدامات زنان برای کنترل وزن نیز افزایش یافته است. به طور کلی نتایج تحقیق نشان داد که در ابعاد مختلف، مصرف اینستاگرام با مدیریت بدن و مولفه‌های آن رابطه مستقیم و مثبتی دارد.

این مقاله علمی پژوهشی توسط سید جمال‌الدین اکبرزاده جهرمی، استادیار علوم ارتباطات دانشگاه علامه طباطبایی، سید نورالدین رضوی‌زاده، استادیار علوم ارتباطات دانشگاه علامه طباطبایی و محدثه شیخی، کارشناس ارشد علوم ارتباطات دانشگاه علامه طباطبایی نوشته شده و در بیستمین شماره‌ی دوره پنجم نشریه مطالعات رسانه‌های نوین منتشر شده است.