خستگیِ مزمن و خردکننده. آسیب به ریه‌ها و قلب. سکته. حتی آسیبِ مغزی. این‌ها فقط چند نمونه از عوارضِ وحشت‌آورِ ویروسِ کرونا هستند که نشان می‌دهند ویروسِ کرونا در بعضی بیماران می‌تواند به بیماری‌های طولانی‌مدت و فلج‌کننده بی‌انجامد. هر روز تعدادِ بیشتری از پزشکان نسبت به این عوارض هشدار می‌دهند.

داده‌های گردآوری‌شده توسطِ محققانِ انگلیسی نشان می‌دهد که نشانه‌های اولیه بیماری می‌آیند و می‌روند یا حداکثر «۳۰ روز یا بیشتر» ادامه‌دار خواهند بود؛ هرچند این مدت‌زمان هم بسیار بیشتر از مدت زمانِ ۲‌هفته‌ای است که سازمانِ بهداشتِ جهانی اعلام کرده است.

اما این داده‌ها همچنین نشان می‌دهد که در بعضی از بیماران، بیماری شروعِ یک جنگ سخت و طولانی‌مدت است. یکی از گزارش‌هایی که اخیراً در این زمینه منتشر شده است، هشدار می‌دهد که تهدیدِ «معلولیتِ پساکرونا» رو به افزایش است.

یک مادر ۴۸‌ساله از شرقِ لندن گفته که ویروس در او عوارضِ قلبیِ مرگبار ایجاد کرده که احتمالاً تا پایان عمر همراه او خواهند بود. تقریباً ۹‌هفته بعد از ظاهر شدنِ نشانه‌های سرماخوردگی در او، پزشکان متوجه شدند کووید ۱۹- باعثِ تورمِ شدیدِ عضله‌های قلبِ او شده که باعث می‌شود پمپاژ خون از قلب به کلِ بدن دشوار شود.

پزشکان همچنین آسیب‌های جدی در هر دو ریه او تشخیص دادند. این زن که نخواسته نامش فاش شود، گفته است: «به من گفتند اکثر این عوارض با گذشت زمان بهبود پیدا می‌کند، اما برخی از این عوارض ممکن است باعث شود در آینده به باتری قلب یا عملِ پیوندِ قلب نیاز پیدا کنم. من هنوز به سختی نفس می‌کشم و سرگیجه و حالتِ تهوع‌ام در حدی است که وقتی درازنشست انجام می‌دهم، مجبورم دوباره به پشت دراز بکشم. من فقط می‌توانم روی سمتِ راستم بخوابم تا فشار را از روی قلبم بردارم.»

این زن همچنین می‌گوید دچار ضعفِ مزمنِ حافظه شده، چشم چپش دچار تورم شده و دردِ عجیبی شبیه فرو کردنِ شیء تیز در پای چپش احساس می‌کند.

پروفسور نیکولاس هارت، پزشکِ معالجِ نخست‌وزیر بریتانیا، بورس جانسون، مدعی شده که ویروسِ کرونا می‌تواند به «فلجِ اطفالِ این نسل» تبدیل شود و به موجی از مشکلاتِ فلج‌کننده در بیماران بی‌انجامد که می‌تواند ماه‌ها و سال‌ها طول بکشد.

این ادعا آن‌هایی که همه‌گیریِ جهانیِ فلج اطفال در دهه ۱۹۵۰ را که منجر به مرگِ هزاران نفر شد و در یک نسل مشکلاتِ حرکتیِ مادام‌العمر ایجاد کرد به یاد می‌آورند، بیشتر می‌ترساند. این ویروس از طریقِ ترشحاتِ بدن منتقل می‌شود که مابین سال‌های ۱۹۴۷ تا ۱۹۵۶، ۸۰۰۰ نفر در سال را آلوده کرد تا اینکه بالاخره واکسن آن پیدا شد.

در زمانِ شیوعِ فلج اطفال از هر ۱۰ نفر ۱ نفر جان خود را از دست داد؛ و در بسیاری از موارد، ویروسِ فلجِ اطفال که به مغز حمله می‌کند، به فلجِ دائمیِ یک یا دو عضو، از بین رفتنِ عضلات و مشکلاتِ مفصلی انجامید. بدتر از همه این است که نشانه‌های بیماری می‌تواند سال‌ها و حتی دهه‌ها بعد از بهبودی دوباره به سراغ فرد بیاید و انتقام‌جویی کند.

پروفسور هارت در اولین هفته قرنطینه در انگلستان در توئیتر خود نوشت: «کووید-۱۹ فلجِ اطفال این نسل است. بیماران، بیماری‌های خفیف، متوسط و شدید دارند. تعدادِ زیادی از بیماران دچارِ ناتوانی‌های روانی، شناختی و جسمیِ بعد از بیماری‌های سخت خواهند شد که نیازمندِ مدیریتِ بلندمدت است.»

یکی از افرادی که هنوز با عوراضِ بیماریِ کرونا دست‌و‌پنجه نرم می‌کند، پروفسور پاول گارنر، کارشناسِ پزشکیِ بیماری‌های گرمسیری در مدرسه پزشکیِ لیورپول است. او از «چرخ‌وفلکِ بیماری، احساساتِ شدید و فرسودگیِ کامل» صحبت می‌کند که در موردِ او ۷‌هفته طول کشیده است.

او می‌گوید، احساسِ «سنگینی، ضعف و گرفتگی در قفسه سینه داشتم تا حدی که گاهی فکر می‌کردم دارم می‌میرم.» او می‌گوید باور ندارد که این‌ها «عوارضِ بعد از ویروسی‌شدن باشد» بلکه عوارضِ خودِ بیماری است.

او ادامه می‌دهد که عوارضِ بیماری هر روز تغییر می‌کرد که شاملِ این موارد بود: «مه مغزی، درد در ساق پا، معده‌درد، وزوز گوش، سوزن‌سوزن شدن، درد در تمامِ بدن، تنگیِ نفس، سرگیجه، تورم مفاصل در دست.»

او می‌گوید با اینکه سال‌ها ورزش کرده است، اما کووید-۱۹ گاهی باعث می‌شد که او حتی نتواند یک قدم بردارد.

هنوز شواهدی وجود ندارد که نشان دهد ویروسِ کرونا می‌تواند عوارض تخریب‌کننده و بی‌رحمانه مانند فلج اطفال داشته باشد، با‌این‌حال، بسیاری از پزشکان ابراز نگرانی کرده‌اند که این ویروس می‌تواند در بسیاری از بیماران آسیب‌های بلندمدت ایجاد کند.

کارمین پاریانته، استاد روان‌شناسیِ زیستی از کینگز کالج لندن، می‌گوید: «ما هنوز داده‌های زیادی نداریم، اما نگرانیم که برخی از افراد ممکن است عوارضِ بلندمدتی را تجربه کنند. به‌خصوص بیمارانی که به بخشِ مراقبت‌های ویژه راه پیدا می‌کنند ممکن است آسیب‌هایی به بدن و مغزشان وارد شود.»

«اما باید بدانیم که آیا افرادی که شکل‌های خفیف و معتدلِ بیماری را گرفته‌اند و حتی در بیمارستان بستری نشده‌اند هم این پیامد‌ها مانند خستگیِ مزمن یا آسیب‌های مغزی را دارند یا نه. هنوز نمی‌دانیم، اما امکانش هست.»

عظیم مجید، استادِ مراقبت‌های اولیه در امپریال کالج لندن، می‌گوید: «این بیماری جدید است، برای همین هیچ‌کسی درباره عوارضِ بلندمدت آن مطمئن نیست. بسیاری [از بیمارانِ کووید-۱۹]مشکلاتِ ریوی و قلبی را تجربه می‌کنند. این بیماران باید تحتِ نظارت باشند تا اثراتِ بیماری مشخص شود.»

هم‌اکنون آنچه نتایجِ تحقیقاتِ بی‌شمار نشان می‌دهد آن است که بسیاری از افرادی که در بخشِ مراقبت‌های ویژه بستری می‌شوند عوارضِ بلندمدت از قبیلِ ضعفِ عضلانی، مشکلاتِ ریوی و خستگیِ مزمن را برای ۵ سال تجربه می‌کنند.

اما تحقیقات همچنین نشان می‌دهد تعداد زیادی از افرادی که بیماریِ کووید-۱۹ را در شکلِ خفیف گرفته‌اند و در بخشِ مراقبت‌های ویژه بستری نشده‌اند هم برخی از عوارضِ بلندمدت بیماری را تجربه می‌کنند. بسیاری از بیمارانی که در ماه‌های فوریه و مارس بیماری را گرفتند و بهبود یافتند هنوز از خستگیِ مزمن، سردرد، تنگیِ نفس ناگهانی و عدمِ تمرکز رنج می‌برند. آن‌ها این عوارض را حتی در صورتِ انجامِ ورزش‌های سبک احساس می‌کنند.

یکی از این بیماران، زنی ۴۰ ساله از شهرِ بث در انگلستان است. او می‌گوید بعد از ۶‌هفته که از بیماری‌اش گذشته، همچنان سرگیجه، خستگیِ مزمن، تنگیِ نفس و حملاتِ پنیک را تجربه می‌کند. او می‌گوید احساسِ خستگی به حدی است که ۲ ساعت طول می‌کشد صبح‌ها از رختخواب خارج شود و برای صبحانه به طبقه پایین برود. هنوز مشخص نیست که چند نفر از افرادی که کووید-۱۹ گرفته‌اند این عوارض را دارند.

تیم اسپکتور، استادِ شیوع‌شناسیِ ژنتیکی در دانشگاهِ کینگز، می‌گوید حتی دوره بهبودی از بیماری بیشتر از ۱۲ روز است. «تعداد زیادی از افراد علائم بیماری را تا ۳۰ روز یا بیشتر دارند.» پروفسور مجید می‌گوید: «برخی از بیمارانِ او برای چند روز خوب شده‌اند، اما دوباره علائم بیماری شاملِ سرفه و تب بالا در آن‌ها برگشته است. عودِ بیماری ظاهراً بسیار رایج است.»

خودِ ویروس به ریه‌ها حمله می‌کند. اما می‌تواند به ذات‌الریه ویروسی، تورم و تجمعِ مایع در ریه‌ها منجر شود که نتیجه پاسخ و واکنشِ سیستمِ ایمنی به عفونت است. این بیماری‌ها می‌تواند مشکلاتِ ریوی بلند‌مدت ایجاد کند و بسیاری از بیمارانی که به پروفسور مجید مراجعه کرده‌اند هنوز از تنگیِ نفس شکایت دارند. او می‌گوید: «تغییراتی که در ریه‌های بیماران رخ می‌دهد بسیار شدید و جدی است و نگرانی وجود دارد که ریه‌ها چندین سال عملکردشان کامل نباشد.»

این اتفاقی بود که در مورد سارس – نوعِ دیگری از ویروسِ کرونا که نزدیک به ۸۰۰۰ نفر را درمابینِ سال‌های ۲۰۰۲ تا ۲۰۰۳ بیمار کرد – نیز رخ داد. مطالعه‌ای که ۵ سال بعد از شیوعِ سارس توسطِ دانشگاه هنگ‌کنگ انجام شد نشان داد که بیش از یک‌چهارم از ۱۱۰ نجات‌یافتهِ سارس هنوز بعد از گذشتِ یکسال از بهبود دچار ناهنجاری در عملکردِ ریه بودند. سلامتِ عمومی و توانایی آن‌ها برای ورزش کردن در مقایسه با کلِ جمعیت، به طرزِ «چشمگیری کاهش پیدا کرده بود. این مسئله در افرادی که در بخشِ مراقبت‌های ویژه بستری شده بودند، بیشتر بود.»

یکی از بهبودیافتگان از کووید-۱۹ که یک تهیه‌کننده تلویزیونیِ ۴۵‌ساله به نام فیصل اعظم-قریشی است می‌گوید، اکنون نسبت به پیش از کرونا فقط قادر است ۵۰‌درصد از ظرفیتِ خود را برای انجام تمرینات کاردیو به کار بگیرد. او در اواسطِ مارس بستری شد و با دستگاهِ اکسیژن تنفس می‌کرد.

یک‌چهارمِ بیمارانی که به دلیلِ کووید-۱۹ در بخشِ مراقبت‌های ویژه بستری می‌شوند به دلیلِ ازکارافتادگیِ کلیه به دیالیز نیاز پیدا می‌کنند. بقیه دچارِ ازکارافتادگیِ کبد می‌شوند. هر دو گروه به حمایت‌های بلندمدت احتیاج دارند. آسیبِ بلندمدت به قلب یکی دیگر از عوارضِ احتمالی است.

پروفسور مجید می‌گوید: «دردِ طولان‌مدتِ قفسه سینه یکی از شکایت‌های مراجعیتی است که به درمانگاه می‌آیند، که احتمالاً ناشی از تورمِ قفسه سینه در زمانِ عفونت است. آیا این باعث خواهد شد که این افراد به بیماری‌های قلبی و عروقی دچار شوند؟»

گمانه‌زنی‌هایی درباره آسیب به مغز حتی در موردِ بیمارانی که شکلِ خفیف بیماری را گرفته‌اند، وجود دارد. پروفسور، ترنر-اسکات توضیح می‌دهد: «شواهدی که از چین و ایتالیا به دست آمده نشان می‌دهد که تقریباً یک-سوم از بیمارانِ کووید-۱۹ علائمِ عصبی دارند که می‌تواند مخرب باشد: از تورمِ مغز تا سردرد، درد عصبی و هذیان‌گویی. برخی از این علائم بسیار خفیف است، اما ما می‌دانیم که کووید-۱۹ می‌تواند به مویرگ‌هایی که خون را به اندام‌های مختلف می‌برند، آسیب بزند.» «علتِ گستردگیِ این علائم و آسیب به قلب، ریه‌ها، کبد، کلیه‌ها و سلول‌های عصبی نیز همین است.»

پروفسور پاریانته، می‌گوید حتی بیمارانی که به شکلِ خفیفی بیمار شده‌اند از آسیب‌های مغزی مانند سرگیجه و سردرد شکایت دارند. بسیاری از افرادی که مدتِ بیماری را در خانه سپری کرده‌اند از دست رفتنِ حس چشایی و بویایی می‌گویند که هر دو علائمِ آسیبِ عصبی است. دکتر پریانته می‌گوید این علائم می‌تواند نشانه آسیب به سلول‌های مغزی باشد.

یکی دیگر از خطراتِ مغزی و عصبیِ ویروس ظاهرا سکته است. گزارش‌ها از سراسر جهان نشان می‌دهد که سکته – به معنیِ قطعِ منبعِ خون به مغز – می‌تواند یکی از نشانه‌های اولیه ویروس در بدنِ بیمارانِ بی‌علامت باشد. بیمارانِ بستری در بیمارستان‌ها نیز دچارِ گرفتگیِ عروق می‌شوند که ناشی از واکنشِ سیستمِ ایمنی به عفونت است که خون را «چسبناک‌تر» می‌کند.

پروفسور فیلیپ بت، از انجمنِ سکته در دانشگاه ناتینگهام می‌گوید، «این یافته نسبتاً جدید است که بیمارانی که سکته می‌کنند پیش از آن دچار عفونت شده بودند. عفونت باعثِ تحریکِ تولیدِ مغز استخوان می‌شود که نه‌تن‌ها گلبول‌های سفیدِ بیشتری برای مبارزه با عفونت تولید می‌کند؛ بلکه پلاکت‌های چسبناک‌تر نیز تولید می‌کند که باعث ایجاد لخته در رگ‌های خونی می‌شود.»

پروفسور مجید می‌گوید: «شواهد از اثراتِ این بیماری بر سلامتِ روانِ بیماران نیز حکایت می‌کند. بسیاری از بیمارانی که از بیماری بهبود‌یافته‌اند دچار اضطراب شده‌اند.»

این یافته‌ها نشان می‌دهد که نظارت بر بیماران بعد از بهبودی لازم و ضروری است.